We leven in een wereld waarin bijna alles verklaarbaar lijkt. Maar verklaring is nog geen betekenis. De waarom-vraag leeft voort en in mijn ervaring zijn we de waartoe-vraag steeds meer kwijtgeraakt.
Ik merk dit niet alleen om mij heen, maar ook in mezelf. Soms betrap ik mezelf erop dat ik wel weet waarom ik iets doe, hoe ik het aanpak, en wat het oplevert, maar dat ik niet meer voel waarvoor – waartoe – ik het werkelijk doe. Dat verlangen naar betekenis, die stille vraag naar het waartoe, raakt voor mij steeds meer aan de kern van mijn leven en werken. Het is een vraag die ik zelf telkens opnieuw moet durven stellen.
Waarom iets gebeurt, is nog geen reden dat het er is.
Leibniz schreef:
“Nihil est sine ratione.” Niets is zonder reden, of grond.
Een mooi beginsel. Het verklaart misschien waarom iets gebeurt. Maar niet waartoe.
Het geeft een oorzaak, maar geen richting. Het onthult het mechanisme, maar niet de betekenis. Ook als we weten hoe bomen groeien of hoe een wolk zich vormt, zegt dat nog niets over het feit dรกt ze er zijn en hoe wonderlijk dat eigenlijk is.
De oorzaak verklaart het hoe, maar niets over het dat: het bestaan zelf.
De vergeten betekenis in wat we maken
Als er iets is wat we vandaag doen, is het maken. Voortdurend. Veel. Snel. Efficiรซnt. Maar steeds vaker los van het waartoe.
We weten waarom we iets doen, hoe het werkt, wat het oplevert. Maar waarvoor? Wat is de zin van wat we creรซren, verbinden, verspreiden?
In coachtrajecten maak ik regelmatig mee dat iemand vertelt dat de dagen โvol zitten, maar leeg voelen.โ Er is structuur, succes, overzicht. Alles klopt, op papier. Maar vanbinnen voelt het leeg. Als ik dan de vraag stel: โWaartoe ben je in beweging?โ valt er meestal een stilte. Niet omdat ze het antwoord niet weten, maar omdat ze zich de vraag nog nooit gesteld hebben.
In die stilte ontstaat ruimte. Niet voor een plan. Maar voor betekenis.
Het herkent ook iets in mijzelf. Ook ik heb momenten gekend waarop alles op papier klopte, doelen, plannen, succes, en ik me toch leeg voelde. Momenten waarop ik besefte dat ik antwoorden verzamelde zonder de juiste vragen te stellen. De vraag naar het waartoe is niet altijd eenvoudig, maar juist in die worsteling en stilte groeit iets wat ik niet kan bedenken, alleen ontvangen.
Misschien is de belangrijkste vraag niet wat je allemaal moet doen, maar waartoe je wordt geroepen. Betekenis ontstaat niet uit invullen en plannen, maar uit luisteren naar dat wat in jou betekenis vraagt om geleefd te worden.
Aristoteles en het verlangen naar betekenis
Volgens Aristoteles zijn er vier oorzaken nodig om iets werkelijk te begrijpen: de materie, de vorm, de werking รฉn het uiteindelijke doel. Het waartoe.
Dat doel is volgens hem niet slechts een praktische bestemming, maar een richtinggevend verlangen dat ten grondslag ligt aan alles wat bestaat. Alles in de natuur, en ook de mens, is volgens Aristoteles op weg naar vervulling, naar een innerlijke volheid die hij het ‘goddelijke’ noemt. Niet per se God als figuur, maar als het principe van voltooiing, van betekenis, van datgene waar iets naartoe wil.
Tegenwoordig blijft dat verlangen vaak achterwege. We denken functioneel, niet wezenlijk.
De smartphone en het zwijgen
Stel dat je je smartphone laat zien aan Heidegger. Je legt uit dat je kunt videobellen met iemand aan de andere kant van de wereld. Thailand, bijvoorbeeld.
Hij zou zeggen, “he, wat fijn dat dat kan en je niet vragen hoe dat kan”. Hij zou vragen: โWat heb je te zeggen als je die ander belt aan de andere kant van de wereld?โ
En daar sta je dan. Niet met lege handen, maar misschien wel met een gebrek aan wat werkelijk gezegd wil worden.
Waar doet het ertoe dat je iemand kunt bereiken, als je niet weet wat je werkelijk te zeggen hebt?
Techniek zonder betrokkenheid
Heidegger schrijft dat in het technologische denken de wereld steeds meer verschijnt als iets dat beschikbaar en bruikbaar moet zijn. Alles wordt โopvraagbaarโ. Alles moet een functie hebben.
Maar zodra iets enkel nog als middel verschijnt, verdwijnt de ervaring dat iets er ook zomaar mag zijn. Hij noemt dat das Gestell. Het raamwerk waardoor we alleen nog zien wat past binnen nut en inzetbaarheid.
Wat zich niet laat gebruiken, lijkt niet meer te bestaan. Maar misschien is het precies andersom: wat zich niet laat gebruiken, is dat wat ons uitnodigt tot Zijn.
De roos zonder waarom
Er is een oud citaat: โDe roos is zonder waarom, ze bloeit terwijl ze bloeit.โ Hoe geleerd onze verklaring ook is over het ontstaan van die roos, er blijft iets wat zich onttrekt aan het weten.
De wetenschap kan vertellen hoe ze groeit, maar niet waarom ze daar precies staat, of waartoe haar bloei dient. Sommige dingen zijn er omdat ze er zijn. Alsof je voor een bloeiende struik staat, en beseft: ze groeit niet om gezien te worden. Ze is er gewoon.
Het herinnert mij aan aan wat Carl Jung ooit schreef:
โDe slinger van de geest schommelt tussen zin en onzin, niet tussen goed en fout.โ
We zoeken vaak naar wat goed is, wat werkt, wat bewezen is. Maar de diepere beweging van ons leven gaat niet over correctheid. Ze zoekt betekenis. En soms voelt iets totaal onlogisch รฉn toch zinvol. Soms is het pas jaren later dat je begrijpt waartoe iets diende.
De slinger beweegt. Niet tussen controle en garantie, maar tussen verwarring en betekenis. Tussen niet-weten, en toch voelen: dit klopt.
Ontzag voor het verschijnen
Dit is geen pleidooi tegen het begrijpen van de wereld. Maar een uitnodiging om ruimte te maken voor dat andere weten.
Er is een manier van waarnemen waarin verschijnselen werkelijk verschijnen. Niet als objecten om te verklaren, maar als iets dat zich toont, zodra we bereid zijn te ontvangen in plaats van te analyseren.
Het vraagt om openheid. Om stilstand. En om de bereidheid om niet alleen te vragen waarom iets er is, maar waartoe het ons uitnodigt. Wat wil dit moment, dit verschijnsel, deze ervaring in mij aanraken of in beweging brengen?
Want betekenis ontstaat niet alleen uit wat we verklaren, maar uit hoe we ons verbinden. Aan dat wat zich aandient. En in hoeverre we in staat zijn dat te ontvangen.
Uiteindelijk is de vraag waartoe niet alleen een denken, maar een leven.
Je eigen betekenis leven betekent gehoor geven aan dat wat in jou geleefd wilt worden, ook als je nog niet alle antwoorden hebt. Niet het plan, maar de bewogenheid zelf wijst de weg.
Waartoe beweeg jij?