“In stilte vind je het absolute.
In actie het uiterlijke leven.”
Ze komen uit dezelfde bron | Tao Meng
7 februari 2024
Van mijn familie heb ik een duik in de Indische oceaan cadeau gekregen. Mijn moeder schreef: het cadeau van de rust onderwater. De stilte onder water.
Het heeft me aan het denken gezet, want het lijkt alsof stilte voor ons Westerse mensen bedreigend is. Maken we daarom zoveel herrie, de hele dag door en overal. En wat is er dan zo bedreigend aan? Dat je in de stilte je eigen innerlijke herrie zo goed kunt horen: al die gedachten, gevoelens, angsten, onzekerheden. En misschien ook die bange vraag, die we het liefste verdringen, namelijk wat ons leven voor zin heeft. De filosoof Ton Lemaire schreef: ‘De cultuur van het lawaai maakt ons doof voor de wezenlijke dimensie van de werkelijkheid.’
Gaat het om de afwezigheid van geluid? Als je in je eigen kamer van de innerlijke stilte bent kun je elk geluid als een mantra horen. Vanaf kinds af aan trek ik mij regelmatig terug uit de buitenwereld omdat de vele indrukken me op scherp zetten. Nu draag ik een “stille kamer” zogezegd in mij mee en kan me er ieder ogenblik in terugtrekken, of ik nu in een vol restaurant zit of aan de boemel ben. En het blijft een levenskunst die iedere dag aandacht nodig heeft.
Afwezigheid van geluid is hoorbaar, stellen Amerikaanse onderzoekers. Maar volgens filosoof Tomas Serrien is stilte geen gebrek aan geluid. Stilte in de zin van dat je geen enkel geluid hoort bestaat alleen als fysisch gegeven: als ergens in het heelal geen luchtdruk is, zijn er geen geluidstrillingen en gaan we ervan uit dat het stil is. Maar waar mensen zijn is lucht, en waar lucht is, is geluid.
Het onderzoek gaat niet over fysische stilte, maar over de stilte die we beleven. Sommige componisten hebben daarmee gespeeld. Oa. Erwin Schulhoff maakte muziekstukken die enkel uit stiltes bestaan. De instrumenten blijven onaangeroerd en de luisteraars horen de geluiden van een concertzaal: hoesten, krakende stoelen, gefluister. De stilte bestaat uit het geluid dat toevallig aanwezig is in de ruimte.
Misschien hebben lawaai en stilte te maken met voorspelbaarheid. Een ruismachine kan bv. voor stilte zorgen door onverwachte omgevingsgeluiden weg te filteren. Als je naar een natuurpark gaat om “de stilte op te zoeken” doe je dat bv. om luide auto’s te mijden. Misschien is het de voorspelbaarheid die we aangenaam vinden. Ik kan me voorstellen dat veel omgevingslawaai zorgt dat lawaai en stilte van betekenis wisselen – dat stilte zo onverwacht is geworden dat we het als lawaai gaan ervaren.
Ik word mij bewust van de urgentie om ook thuis bewuster vormen van stilte te integreren in mijn dagelijkse routine. Hier op Bali lijkt het vanzelf te gaan. Daarbij helpt het om te bedenken dat stilte niet letterlijk een reductie van geluid hoeft te zijn. In mijn ervaring kan ook luisteren naar geliefde muziekstukken of een druk kruispunt oversteken een absolute stilte betekenen.