De fenomenologie van witruimte in ons leven.
30 april 2024
“Je bewust worden van het onuitsprekelijke betekent dat je afscheid neemt van woorden” Abraham Joshua, Man is Not Alone
De beroemde violist en dirigent Isaac Stern heeft ooit gezegd dat muziek dat is wat zich tussen de noten afspeelt. De ruimtes tussen de noten zijn natuurlijk stil, maar ze creëren het ritme en de muzikale compositie van een stuk. Ze bieden de musicus ook ruimte om zijn of haar gevoel in de muziek te leggen, zodat luisteraars bij het horen ervan zich werkelijk geraakt voelen.
De tussenruimtes zijn ook op terreinen als interieur- en grafisch ontwerp van groot belang. Bij interieurontwerp zorgt evenwicht van inrichting en lege ruimte voor de energiestroom in een ruimte en heeft het een rustgevend effect op de mensen die er binnengaan. Grafisch ontwerpers zorgen ook voor een goed evenwicht tussen het aantal woorden en afbeeldingen op een pagina en de hoeveelheid ruimte die opzettelijk leeg wordt gelaten.
Deze ruimte, bekend als ‘witruimte’, verschaft de basis waarop het bedoelde ontwerp duidelijk in beeld komt. Wanneer er niet voldoende witruimte is op een pagina, ziet deze er volgepropt uit en kan moeilijk leesbaar worden.
Deze verschuiving in perspectief veranderde alles voor Berger, die opeens meer dimensies in het leven en de kunst ontdekte. Binnen de lege ruimtes ontdekte ze het mysterie van onbekende en onzichtbare dingen. Toen Berger ooit een bezoek bracht aan het Clarkmuseum in Massachusetts, voelde ze zich aangetrokken tot het schilderij van Piero della Francesca, Maagd en Kind op troon met vier engelen (ca. 1460-70).
Berger maakte een moeilijke tijd in haar leven door en was wanhopig op zoek naar een hogere betekenis of groter doel in haar werk als kunstenares. Het voelde alsof ze probeerde iets onbekends te pakken dat ver buiten handbereik bleef. Toen Berger die dag het schilderij van Piero ontdekte, had ze een openbaring die haar angst wegnam. Nadat ze het schilderij in zijn geheel in zich had opgenomen, werd Bergers aandacht van de omtrek naar het midden van het schilderij getrokken, waar het kind de handjes uitstrekt om de bloem die zijn moeder in haar rechterhand heeft aan te raken of vast te pakken.
In de ruimte tussen zijn uitgestrekte handjes en die ene, tere bloem, voelde Berger alles ‘wat onduidelijk is, buiten handbereik, ongrijpbaar, onbekend’. Opeens besefte ze dat ‘elk leven in de kunst of de geest altijd betekende dat je reikte naar die onbekende ruimte’, naar het mysterie ‘dat zich achter, rondom, door en tussen de dingen in bevindt’. Als gevolg van deze openbaring kwam Berger tot het inzicht dat het doel van niet alleen kunst maar het leven zelf de onthulling van dit mysterie is.
HET MYSTERIE VAN HET WITTE VUUR
Joodse mystici waren zich sterk bewust van de rol die witruimte in ons spirituele leven speelt. In de joodse overlevering wordt herhaaldelijk verwezen naar een mythische, mystieke witruimte die bekendstaat als ‘het witte vuur’ van de Thora. In tegenstelling tot het zwarte vuur van de Thora, dat bestaat uit de geschreven woorden, verhalen en geboden die ons het meest vertrouwd zijn, is het witte vuur woordeloos en stil en bestaat in een tijdloze wereld. Het staat voor de oerervaring van goddelijke eenheid – de grenzeloosheid van Ein Sof.
Als symbool wijst het witte vuur naar wat niet gekend of uitgesproken kan worden – waarheid voordat we die proberen te beperken door haar in woorden en gedachten te vangen. En hoewel we er in de geest niet bij kunnen, kunnen we haar in stilte intuïtief bevatten in de pauze tussen de ademhalingen en in de kloof tussen gedachten.
WOORDEN EN STILTE, TIJD EN TIJDLOOSHEID
De legenden rondom het witte en zwarte vuur van de Thora wijzen alle op de mysterieuze relatie tussen woorden en stilte en tussen wat bekend is en wat onbekend en onkenbaar blijft. Net zoals het zwarte vuur van de Thora het oorspronkelijke witte vuur verdringt, vormt het verwerven van taal de psychische ontwikkeling van het preverbale kind.
Het toenemende vermogen van het kind om taal te gebruiken om na te denken over zijn innerlijke emotionele ervaring stelt het in staat de vaak overweldigende, ruwe kracht van zijn gevoelens en emoties de baas te worden. Met andere woorden, taal biedt het kind grip op zijn emotionele leven. Voor de mysticus vertalen woorden de stille, onkenbare, bovennatuurlijke mysteriën in een taal die de geest kan bevatten.
Het is alsof onbeschikbare mysterie stom is en alleen in stilte kan communiceren. Het is aan ons oren, hart en geest open te stellen, te luisteren naar de heilige stilte en die te vertalen in ideeën en passende praktijken die we kunnen benutten.
